१. मरुवा रोग:
यो रोग फंगसद्वारा हुने गर्दछ । यो रोगको जिबाणुलाइ पाईरिकुलारिया ओराइजी भानिन्छ । यो रोगको लक्षणहरुहरुमा सर्वप्रथम पातमा, आखलामा, बालाका अंगहरु वा दानाहरुमा दूबैतिर चुच्चोपरेको थोप्लाहरू देखिन्छन । यो रोगले उग्ररूप लिएको खंडमा पातमा डढेको जस्तो देखिन्छन । यदि यो रोगको आक्रमण आख्लामा भएको छ भने सजिलै संग बाला भाचिन्छ, जसलाई घाटिको मरुवा (Neck Blast) भानिन्छ ।
ब्यबस्थापन प्रणालिहरू:
- रोग अबरोधक जातको धान सी.एच. ४५, आई .आर. ८,२०,२२,२६, र जानकी ,पोखरेली मसिनो आदि लगाउनेसंतुलित मल प्रयोग गर्ने
- सिफारिस भन्दा धेरै नाइट्रोजन प्रयोग नगर्ने
- रोगमुक्त खेतको मात्र बिऊ प्रयोग गर्ने रोग लागेको बिरुवाको पराल , ठुटा ,ठुटी जलाई दिने जसले गर्दा जीवाणुका स्रोतहरू कम गर्न सकिन्छ
- ब्याडमा, बाला लाग्ने बेलामा रोगनासक औसधि जस्तै हिनोसान ५० ई.सी. को १.५ एम.एल वा बेभिस्टिन ५० WP ३ ग्राम वा डाइथेनएम-४५, ३ ग्राम प्रति लीटर पानीको दरमा मिलाई स्प्रे गर्नु पर्छ
२. खैरो थोप्ले रोग :
यो रोगको जीवाणुलाइ हेल्मिन्थोस्पोरियम ओराइजी भानिन्छ । यो रोगको लक्षणहरुमा पातमा , दानामा र अन्य हरियो भागमा खैरा थोप्लाहरू हुन्छन्। सुरुमा थोप्लाहरू अंडाकार हुन्छन् । थोप्लाको बिचमा फुस्रो खरानी रंग र चारैतिर हल्का पहेंलो किनाराले घेरिएको हुन्छ ।
ब्यबस्थापन प्रणालिहरू:
- अवरोधक जात प्रयोग गर्ने
- संतुलित मात्रामा मल प्रयोग गर्ने
- तातो पानी वा रोगनासक औसधिले बिऊ उपचार गर्ने
- सिरेसन वा बेभिस्टिन ३ ग्राम प्रति किलो ग्राम बिउको दरमा उपचार गर्ने
- स्वस्थ धान खेतको बिऊ प्रयोग गर्ने
- प्रांगारिक मल तथा कम्पोस्ट मल हाली माटोको अवस्था सुधार्ने
३. पातमा लाग्ने डढूवा:
यो रोग ब्याक्टेरियाद्वारा हुने गर्दछ । यो रोगको जीवाणुलाइ ज्यान्थोमोनस क्याम्पेस्टेरिस भानिन्छ । यो रोगको लक्षणहरुमा पातको किनारामा भिजेको जस्तो दाग देखिन्छ । दाग बढ्दै गएपछि किनारा पहेंलो वा हल्का खैरो हुन्छ । कलिलो बोटमा लागेका, बिरुवा ओइलाई मर्दछ, जसलाई क्रेसेकु भानिन्छ ।
ब्यबस्थापन प्रणालिहरू:
- रोग अबरोधक जातको धान लगाउने सी.एच. ४५, आई .आर. ८,२०,२२,२६, र जानकी ,पोखरेली मसिनो आदि
- सिचाईको पानी रोग लागेको खेतबाट रोग नभएको ठाउमा जान नदीने रोग लागेको पराल, ठुटाहरु जलाईदिने
- सेरेसन बिसादिले बिऊ उपचार गर्ने बिरुवाहरूलाइ घाऊ, चोट हुन बाट बचाउनेबेर्नाहरू हिले ब्याडमा नउमारी धुले ब्याडमा उमार्ने
- रोग मुक्त खेतबाट मात्र बिऊ संकलन गरी प्रयोगमा ल्याउने
४. कालो पोके रोग
यो रोग लागेको धानको बालामा ढुसीको जिवाणुहरूको पोको बन्दछ । यो पोको बाहिरबाट हरियो र भित्र पहेंलो वा सुन्तला रंगको हुन्छ । पछि गएर यो पोको कालो रंगमा परिणत हुन्छ ।
ब्यबस्थापन प्रणालिहरू:
- रोगमुक्त बिउहरुको प्रयोग गर्ने
- धानको बालामा आक्रमण भएका कालो पोकाहरू पोलीथिन ब्यागमा जम्मा गरी जलाई दिने
- धानको बाला निस्कनु अघि ३ ग्राम बेभिस्टिन प्रति लीटर पानीको दरमा मिलाई स्प्रे गरी दिने
- अत्यधिक मात्रामा नाइट्रोजनयुक्त मल प्रयोग नगर्ने