परिचय
DSR एक श्रोत संरक्षण परबिधी हो जसमा बेरना नसारी बिउ लाई सिधै सीड डीलको मदतले मुख्य खेतमा छरिन्छ।
जग्गाको तयारी
छरुवा धान पनि हिल्याएर रोपाइँ गरिएको खेतमा त्यसलाई सम्म पारेर गर्न सकिन्छ। यस्ले मटोको चिस्यानलाई जोगाउन, बिरुवालाई राम्ररी उम्रन र राम्रो धान उत्पादनमा मदत पुर्याउछ। सो ठाउँको विशेष कारकहरु हेरेर बीउ लाई संरक्षण जोताइ अथवा शून्य जोताइ प्रक्रियाले गर्न सकिन्छ।
बीउ छर्ने तरिका
बीउ दुई तरिकाले छर्न सकिन्छ : १) चिसो माटो अवस्थामा २) सुक्खा माटो अवस्थामा । यो चाहिँ मौसमको अवस्था र पायक सिंचाइ सुबिधामा भर पर्द्छ। बीउ उम्रने दर त्यसको गुणस्तरमा भर पर्ने भएकाले प्रमाणित बीउ >९५% उम्रने २०-३० किलो प्रति हेक्टर सुझाव गरिएको छ। गहिराई महत्वपुर्ण भएकाले बिउलाइ १-२ से.मि मा छर्नु पर्दछ।
जातहरुको छनोट
छोटो अवधिका जातहरु जस्तै राधा ४, हर्दिनाथ २, सुक्खा धान १, तारा अग्लो अवस्थामा उपयुक्त हुन्छ। मध्ये र लामो अवधिका धान जस्तै रामधान, सबित्री, लोकतन्त्र, मिथिला, सुक्खा ४ होचो अवस्थामा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ।
बीउ व्यवस्थापन
बीउलाई १२ घन्टा बोरामा भिजाएर राख्नुलाई प्राइमिङ भनिन्छ। येस्ले तीब्र गतिमा बीउ उम्रन मदत पुराउछ। त्यस्पछि बिउलाइ ऐर ड्राइ गरेर इन्कुबेट गरिन्छ अनि चिसो माटोमा छरिन्छ। सुक्खा माटोमा छर्नाले पुर्ब उम्रेको बिउको बिकासमा नकारात्मक असर पर्न सक्दछ। राइस् ब्लास्ट, ब्राउन स्पोट, फल्स स्मट आदि जस्ता रोगलाई नियन्त्रण गर्न बिउलाई ढुसीनासक औसधिले व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ।
मलखाद व्यवस्थापन
छरुवा धान रोप्नी बेला युरिया हाल्नु हुदैन। युरियाको मात्रा ८०-१२० किलो जात अनुसार फरक पर्दछ र त्यसलाई कम्तिमा ३ स्प्लिट डोजमा प्रयोग गरिन्छ। डिएपी ६० के.जि. प्रति हेक्टर, पोटास ६० के.जि. प्रति हेक्टर र जिन्क सल्फेट २५ के.जि. प्रति हेक्टर आवश्यक पर्दछ। डियेपी मल धान रोप्दा बिउसङै सिड डृलको मदतले हाल्नु पर्दछ।
झारपात व्यवस्थापन
छरुवा धानमा झारपातको समस्या बढी हुने हुँदा त्यसको व्यवस्थापन गर्न आवश्यक छ। बासी व्याड प्रबिधि वा झारनासक बिसादीको प्रयोग वा हाते/यान्त्रिक गोडमेल गरेर झारपातको व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ।
सिंचाई व्यवस्थापन
राम्रो बाली स्थापनाको लागि छरुवा धानलाइ रोपेपछिको पहिलो तीन हप्त भरपर्दो सिंचाइको आवश्यकता पर्दछ। धानमा गाज आउने अवस्थामा र दानामा दूध पस्ने अवस्थामा पानीको कुनै कमि हुनु हुदैन। छरुवा धानका लागि राम्रो निकासको व्यवस्था हुनु निकै आवश्यक छ।